Pali

“ਪਾਲੀ” ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ (ਪਾਰਟੀਸ਼ਨ) ਦੀ ਦੁਖਾਂਤਕ ਪਿਠਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਪਾਲੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਟੁੱਟਦੀ ਆਸ, ਜਲਦੇ ਹੋਏ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਅਤੇ ਵੰਡ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਕਲਪਨਾ-ਰਹਿਤ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪਾਲੀ—ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਜੋ ਤਕਸੀਮ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਛਾਣ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਗੁਆ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਧਰਮ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਾਲੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ—ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਖਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਦੋ ਲੀਕਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪਿਸ ਗਿਆ।
ਕੰਵਲ ਇਸ ਨਾਵਲ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਮ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਕੀਵੇਂ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਪਛਾਣ, ਉਸਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਸਬ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। “ਪਾਲੀ” ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਪੰਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਚੀਖ ਹੈ ਜੋ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਦੇ ਰੁਖ ਤੇ ਲਿਖੀ।